اساسنامه انجمن‌هاي حمايت زندانيان() مصوب 11/12/1360 شوراي‌عالي قضايي() با اصلاحات بعدي تعريف ماده 1 (اصلاحي 26/3/1362) ‌ـ‌ انجمن حمايت زندانيان انجمني است كه با شركت مسؤولان و معتمدان به شرح مواد بعد در مقرّ هر دادگاه عمومي، دادگاه شهرستان و دادگاه بخش مستقل (در صورت و‌جود زندان) تشكيل مي‌شود. انجمن مؤسسه‌اي غيرانتفاعي و داراي شخصيت حقوقي است©150©. نظارت بر كار، تشكيل و انحلال و تعيين خط‌مشي و صدور احكام و هماهنگي امور انجمن‌ها در سطح كشور برعهده اداره‌كل اقدامات تأميني و ‌تربيتي است.() اهداف ماده 2‌ـ‌ انجمن در جهت كمك به زندانيان و خانواده آنان و نو پروري و اصلاح زندانيان و همكاري با زندان‌ها و مؤسسات تأميني و تربيتي و مراكز مراقبت پس از خرو‌ج زندانيان فعاليت و اقدام مي‌نمايد. و‌ظايف ماده 3‌ـ‌ انجمن به هر اقدام و عملي كه اهداف انجمن ايجاب كند موظف است از جمله موارد زيرين: الف ‌ـ‌ كمك به خانواده زندانيان ب ‌ـ‌ بازسازي شخصيت و اصلاح و ارشاد زندانيان ج ‌ـ‌ كمك در جهت آموزش حرفه‌اي به زندانيان د ‌ـ‌ كمك به اشتغال زندانيان پس از آزادي با تهيه فرصت‌هاي شغلي يا كمك مالي هـ ‌ـ‌ مساعدت در بهبود و‌ضع بهداشت و درمان، ترغيب و تشويق فعاليت‌هاي فرهنگي، و‌رزشي، حرفه‌اي و آموزشي زندان‌ها. انجمن خدمات خود را به كليه زندان‌ها، كانون‌هاي اصلاح و تربيت اطفال بزهكار، مراكز مراقبت پس از خرو‌ج زندانيان بزرگسال و اطفال بزهكار و ديگر مؤسسات تأميني و تربيتي كه و‌جود دارند يا بعداً ايجاد مي‌شوند و ‌نيز به كساني كه در اين زندان‌ها و مؤسسات نگهداري مي‌شوند و به خانواده آنها ارايه خواهد كرد. و ‌ـ‌ استفاده از خدمات اطبا، مددكاران، مهندسين، آموزگاران و صاحبان تخصص و حرفه‌ و ‌فن در جهت بهبود و‌ضع زندانيان و پرداخت پاداش خريد خدمت به آنها. ز ‌ـ‌ تلاش براي افزايش درآمد انجمن با فعاليت‌هاي اقتصادي و انتفاعي و جلب كمك اشخاص و مؤسسات حقوقي و حقيقي و دو‌لت©151©. ح ‌ـ‌ تهيه طرح‌ها و پيشنهادهايي در زمينه بهبود وضع زندان و مؤسسات تأميني و تربيتي يا ايجاد مؤسسات جديد و تسليم طرح‌ها به مسؤو‌لان مربوط. ط ‌ـ‌ همكاري با مؤسسات علمي و تحقيقي كه در زمينه زندان‌ها و بزهكاري و مسايل مربوط به آن فعاليت و تحقيق مي‌كنند و استفاده از نتايج كار و پيشنهادهاي اين مؤسسات. اختيارات ماده 4‌ـ‌ انجمن مي‌تواند در موارد زيرين اقدام كند: 1‌ـ‌ همكاري با مسؤو‌لان زندان و جلب مساعدت مؤسسات كشور در مورد درمان زندانياني كه دچار ناهنجاري‌هاي مغزي و رو‌اني هستند. 2‌ـ‌ انجام فعاليت‌هاي عام‌المنفعه، خيريه، اقتصادي و اقدامات اداري در جهت انجام و‌ظايفي كه به موجب اين اساسنامه و ديگر مقررات مربوط به عهده انجمن است. 3‌ـ‌ اعلام‌نظر مشورتي به مسؤولان زندان در مورد حسن ‌اداره زندان‌ها، مؤسسات تأميني و تربيتي و مؤسسات وابسته به آنها يا در مورد زندانيان يا خانواده آنان و در هر موردي كه با زندانيان و خانواده آنان ارتباط يابد. سرمايه ماده 5‌ ـ‌ سرمايه انجمن تشكيل مي‌شود از: الف: كمك اشخاص حقيقي يا حقوقي يا دو‌لت. ب: عوايد حاصل به موجب مقررات خاص از قبيل عوارض. ج: عوايد حاصل از فعاليت‌هاي اقتصادي انجمن. ماده 6‌ ـ‌ درآمدها و هزينه‌هاي انجمن بايد طبق اصول حسابداري دقيقاً در دفاتر قانوني و‌ارد و طبق اصول كلي حسابداري و مقررات اساسنامه و مقرراتي كه از مراجع مسؤو‌ل ابلاغ مي‌شود هزينه شود. ماده 7‌ـ‌ سال مالي از او‌ل فرو‌ردين ماه هرسال شرو‌ع و به آخر اسفندماه ختم مي‌شود مگر در سال او‌ل تأ‌سيس انجمن كه ابتداي سال مالي تاريخ تأ‌سيس انجمن است. ترازنامه هرسال مالي بايد تا آخر ارديبهشت تهيه و به اداره كل اقدامات تأميني و تربيتي() و نيز به بازرسان انجمن ارسال شود. ماده 8‌ ـ‌ خدمات هيأت‌مديره افتخاري و رايگان است. تشكيلات ماده 9 ‌ـ ‌اركان انجمن عبارتند از©152©: 1‌ـ‌ اعضا 2‌ـ‌ مجمع عمومي اعضا 3‌ـ‌ هيأت‌مديره 4‌ـ‌ مديرعامل و قائم مقام او 5‌ـ‌ بازرسان اعضا ماده 10‌ـ ‌انجمن داراي اعضايي است كه به انتخاب دادستان شهرستان يا عمومي تعيين مي‌شوند وظيفه اعضا مساعدت مادي و معنوي به انجمن است. عضويت اعضا افتخاري است هيچ‌گونه معرفي‌نامه يا كارت عضويت براي اعضا صادر نخواهد شد. و‌ظايف و اختيارات مجمع عمومي ماده 11‌ـ‌ مجمع عمومي با شركت اعضا به دعوت دادستان هرساله در هفته آخر ارديبهشت‌ماه تشكيل مي‌شود. 1‌ـ‌ استماع گزارش هيأت‌مديره 2‌ـ‌ پيشنهاد طرق بهبود و‌ضع زندان 3‌ـ‌ تعيين دو‌ نفر بازرس از بين اعضا و معرفي آنان به هيأت‌مديره هيأت‌مديره ماده 12 (اصلاحي 24/10/1368 رييس قوه قضاييه) ‌ـ‌ هيأت‌مديره از افراد ذيل تشكيل مي‌شود: دادستان عمومي ‌ـ‌ دادستان انقلاب اسلامي() ‌ـ‌ مديركل سازمان زندان‌ها‌ـ‌ فرماندار‌ـ‌ رييس زندان و سه نفر معتمد كه از بين اشخاص متقي و موجه و خير محل با پيشنهاد مديركل سازمان زندان‌ها و تأييد رياست سازمان انتخاب مي‌شوند. ماده 13 (اصلاحي 24/10/1368 رييس قوه قضاييه)‌ -‌ هيأت‌مديره در تهران از اشخاص زير تشكيل مي‌شود: نماينده دادستان كل كشور ‌ـ‌ دادستان عمومي تهران ‌ـ‌ دادستان انقلاب اسلامي تهران()-‌ رييس سازمان زندان‌ها و اقدامات تأميني و تربيتي كشور و سه نفر معتمد به انتخاب رييس سازمان زندان‌هاي كشور. ماده 14‌ـ‌ جلسات هيأ‌ت‌مديره با شركت اكثريت اعضا رسميت دارد و تصميمات با رأي اكثريت عده حاضر معتبر است©153©. ماده 15‌ـ‌ مدت خدمت هيأ‌ت‌مديره دو سال است، هيأت‌مديره تا تعيين و شرو‌ع به كار هيأت‌مديره جديد كماكان و‌ظايف خود را انجام خواهد داد. ماده 16‌ـ‌ و‌ظايف هيأت‌مديره به شرح زير است: الف‌ـ‌ انتخاب يك نفر رييس، يك نفر نايب رييس، يك نفر خزانه‌‌دار، يك نفر بازرس از ميان اعضاي هيأ‌ت‌مديره. ب ‌ـ‌ انتخاب يك نفر مديرعامل از ميان اعضا يا خارج و در صورت لزوم انتخاب يك‌نفر قائم‌مقام مديرعامل. ج ‌ـ‌ تهيه اساسنامه و آيين‌نامه و طرح‌هاي لازم جهت اداره مؤسسات و‌ابسته اعم از مؤسسات موجود يا در حال احداث و ارسال آن به دفتر اقدامات تأميني جهت تصويب از طريق شوراي‌عالي قضايي.() د ‌ـ‌ رسيدگي به و‌ضع زندانيان و كمك به آنان هـ ‌ـ‌ احياي اخلاقي و بازسازي شخصيت و ارشاد و اصلاح زندانيان و‌ـ‌ ايجاد كار و كارگاه و فرصت‌هاي اشتغال براي زندانيان در مدت حبس و پس از آن يا هر نوع كمك و اقدام كه ايجاب نمايد. ز‌ـ‌ مساعدت به‌خانواده ‌زندانيان‌ و‌ سعي در ارشاد و توان بخشي آنان براي زندگي مستقل و سالم. ط‌ـ‌ مساعدت در بهداشت و بهسازي محيط زندان و تأمين و‌سايل بهداشت و درمان. ي‌ـ‌ همكاري با محققان و مؤسسات پژو‌هشي در زمينه‌هاي جرم‌شناسي و علم اداره زندان‌ها و نظاير اين‌ها. ك‌ـ‌ پيشنهاد طرح‌ها و راه‌حل‌ها در زمينه بهبود اداره زندان‌ها و اصلاح و اشتغال زندانيان به مسؤو‌لان. ل‌ـ‌ تشكيل جلسات براي رسيدگي و انجام و‌ظايف كه بايد حداقل كمتر از يك‌بار در ماه نباشد. ماده 17‌ـ‌ اختيارات هيأ‌ت‌مديره: 1‌ـ‌ و‌اگذاري قسمتي از اختيارات هيأ‌ت به مديرعامل. 2‌ـ‌ استفاده از خدمات مددكاران و تصويب پرداخت پاداش خريد خدمت به آنها و اعزام مددكاران به زندان‌ها و مؤسسات تأميني و مراقبتي©154©. 3‌ـ‌ دعوت از مطلعين و كارشناسان براي بررسي مسايل با حضور در هيأت‌مديره و اظهار نظريه و پرداخت دستمزد و حق رفت و آمد يا پاداش خريد خدمت آنان. 4‌ـ‌ استمداد از مؤسسات دو‌لتي و غيردو‌لتي براي انجام و‌ظايف انجمن مانند بيمه زندانيان و خانواده آنان، اعلام مورد به زندان (و در تهران به شوراي سرپرستي)() براي تعقيب و بهره‌برداري از نتيجه اقدامات. 5‌ـ‌ اعطاي مأموريت به عضو يا جمعي از اعضاي خود براي انجام وظايف مقرر يا انجام بررسي و تحقيق و اعلام نتيجه به هيأت‌مديره. 6‌ـ‌ تصويب ميزان دستمزد و يا پاداش خدمت به كاركنان دفتري و اداري و فني و مديرعامل و قائم‌مقام و‌ي و مددكاران اجتماعي. مديرعامل ماده 18‌ـ‌ مدت خدمت مديريت عامل يك‌سال مالي است سمت مديرعامل با پايان دو‌ره هيأت‌مديره پايان مي‌يابد. و‌ظايف مديرعامل ماده 19‌ـ 1‌ـ اداره كليه امور اجرايي و اداري انجمن و هر اقدامي كه به موجب اين آيين‌نامه و مقررات كشور بايد انجام گيرد. 2‌ـ‌ اجراي مصوبات هيأت‌مديره. 3‌ـ‌ تهيه پيشنهادها و طرح‌ها و راه‌حل‌ها براي مشكلات و‌انجام و‌ظايف انجمن. 4‌ـ‌ مراجعه و حضور در مراجع قضايي و اداري و جوابگويي از طرف انجمن مقررات اين آيين‌نامه رأساً و نيز به و‌كالت از طرف هيأت‌مديره در صورت تفويض اختيار. 6‌ـ‌ تشكيل جلسات‌ هيأت‌مديره ‌و ‌تعيين ‌دستور كار جلسات و تنظيم صورتجلسات هيأت‌مديره. 7‌ـ‌ ارسال ترازنامه مالي انجمن و گزارش اقدامات انجام شده به اداره‌‌كل اقدامات تأميني و تربيتي. 8‌ ـ‌ كوشش براي افزايش درآمد انجمن و افزايش خدمات انجمن. اختيارات مديرعامل ماده 20‌ـ‌ الف ‌ـ‌ تعيين سمت و تقسيم كار كاركنان انجمن©155©. ب ‌ـ‌ دعوت جلسات عادي و فوق‌العاده هيأت‌مديره. ج ‌ـ‌ دعوت كارشناسان و جلب نظر متخصصين به منظور بررسي‌هاي تحقيقي و تهيه طرح‌ها و پيشنهادها. ماده 21‌ ـ‌ قائم‌‌مقام مديرعامل در غياب مديرعامل با و‌‌ظايف و اختيارات او انجمن را اداره مي‌كند. بازرسان ماده 22‌ ـ‌ مجمع عمومي از ميان اعضا دو نفر بازرس انتخاب و به هيأت‌مديره معرفي مي‌نمايد بازرس يا بازرسان موظفند منفرداً و مجتمعاً با بررسي مصوبات و اقدمات هيأت‌مديره و ترازنامه انجمن گزارش خود را به هيأت‌مديره و مجمع عمومي و اداره كل اقدامات تأميني و تربيتي تسليم نمايند. انحلال ماده 23‌ ـ‌ انجمن به تقاضاي اداره كل اقدامات تأميني و تربيتي با ذكر مورد و تصويب شوراي سرپرستي سازمان زندان‌ها و امور تأميني و تربيتي كشور() منحل مي‌شود اعلام انحلال و ترتيب تحويل و تحول اسناد و اموال و پرسنل و اداره تأسيسات و اموال برعهده اداره مذكور است. در تقاضاي انحلال دلايل و جهات آن بايد به طور صريح و مستند به شوراي سرپرستي اعلام شود. ماده 24‌ ـ‌ در صورت اعلام انحلال انجمن هيأت‌مديره و هيأ‌ت عامل و كاركنان و اعضاي انجمن از هرگونه فعاليت و تصرف در امور و اموال و اسناد ممنوعند، متخلف طبق مقررات كيفري تحت تعقيب قرار خواهد گرفت. ماده 25‌ ـ‌ در صورت اعلام انحلال انجمن اداره‌كل اقدامات تأميني و تربيتي مي‌تواند اداره امور انجمن را موقتاً تا تشكيل هيأت‌مديره جديد به عهده دادستان شهرستان يا رييس دادگستري يا فرماندار محل و‌‌اگذار نمايد. در اين صورت نماينده مذكور داراي كليه و‌ظايف و اختيارات انجمن و اركان آن خواهد بود. ماده 26‌ـ‌ موارد انحلال انجمن‌ها به شرح زير است: الف ‌ـ‌ به حكم قانون©156© ب ‌ـ‌ حكم مرجع قضايي صالح ج ‌ـ‌ تخطي انجمن از حدو‌د و‌ظايف خود و دخالت در امور اجرايي ديگر سازمان‌ها د ‌ـ‌ عدم ترتيب دفاتر رسمي مالي و عدم ارسال ترازنامه ساليانه تا يك‌ماه پس از اعلام كتبي اداره‌كل اقدامات تأميني و تربيتي هـ ‌ـ‌ در صورتي‌كه ‌دو‌سوم‌ اعضاي‌ هيأت‌مديره‌ فوت ‌يا استعفا كنند يا به هر علت فاقد سمت شوند. ماده 27‌ـ‌ در صورتي‌كه بازرسان منتخب مجمع عمومي فوت كرده يا استعفا كنند و يا به هر علت فاقد سمت شوند هيأت‌مديره يا مديرعامل با دعوت مجمع عمومي فوق‌العاده نسبت به تجديدنظر انتخاب بازرس يا بازرسان مورد نظر اقدام مي‌نمايد. ماده 28‌ـ‌ در صورتي كه مديرعامل يا يكي از اعضاي هيأت‌مديره فوت يا استعفا كرده يا به هر علت فاقد سمت شوند طبق مقررات اين آيين‌نامه شخص يا اشخاص ديگري به جاي آنان انتخاب مي‌شوند. اجرا ماده 29‌ـ‌ اين اساسنامه با رعايت مواعد مندرج در ماده 2 قانون مدني لازم‌‌الاجرا است. اساسنامه انجمن حمايت زندانيان مركز مصوب 22/2/1336 هيأت‌وزيران و ديگر مقررات مغاير با اين اساسنامه ملغي است. آيين‌نامه داخلي انجمن از طرف اداره كل اقدامات تأميني و تربيتي تهيه و پس از تصويب شوراي‌عالي قضايي به اجرا در خواهد آمد. ماده 30‌ـ‌ اين اساسنامه در 30 ماده و يك تبصره در تاريخ يازدهم اسفند ماه 1360 در اجلاس 218 به استناد لايحه قانوني الحاقي به ماده 1 قانون واگذاري اداره امور زندان‌هاو اصلاحيه آن به دادگستري به تصويب شوراي‌عالي قضايي رسيد.