تاریخ دادنامه : 1400/6/30 شماره دادنامه: 1569 شماره پرونده : 9902399
مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی : آقای محمدعلی اوجی
موضوع شکایت و خواسته : ابطال ماده 28 آییننامه پذیرش دستیار تخصصی پزشکی مصوب نشست 37 تا 51 دبیرخانه شورای آموزش پزشکی و رشتههای تخصصی پزشکی
گردش کار : شاکی به موجب دادخواستی ابطال مواد 21، 22 و 28 آییننامه پذیرش دستیار تخصصی پزشکی مصوب نشست 37 تا 51 دبیرخانه شورای آموزش پزشکی و رشتههای تخصصی پزشکی را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:
" ماده 21 و بخشی از ماده 22 آییننامه پذیرش دستیاری که به اطلاق مقرر نموده از تمام پذیرفتهشدگان آزمون دستیاری تعهد اخذ شود مخالف با ماده 12 قانون مربوط به خدمت پزشکان و پیراپزشکان مصوب 1375 است که مقرر نموده مشمولانی که به سن بالای 45 سال رسیدهاند از انجام خدمات موضوع این قانون معاف میباشند. وضع مقررات آمره برای اشخاص منحصراً در صلاحیت مقنن و یا ماذون از طرف مقنن است و حدود اختیارات شورای آموزش پزشکی و تخصصی رشتههای پزشکی برای تعیین ضوابط جهت تربیت متخصص در دوره دستیاری مطلق و نامحدود نیست و منحصراً محدود به 4 جهتی که در شقوق (الف)، (ب)، (ج)، (د) بند 4 ماده 1 قانون تشکیل شورای آموزش پزشکی و رشتههای تخصصی پزشکی مصوب سال 1352 احصاء شدهاند که هیچ کدام از شقوق مذکور مفید جواز وضع مقررات آمره در زمینه لزوم اخذ تعهد از پذیرفتهشدگان آزمون دستیاری نیست لذا ماده 21 و بخشی از ماده 22 آییننامه پذیرش دستیاری که لزوم اخذ تعهد از پذیرفتهشدگان آزمون دستیاری را مقرر نموده است خارج از حدود اختیار قانونی شورای مذکور در وضع مقررات دولتی است.
وضع مقررات آمره در جهت سلب یا تحدید حقوق قانونی اشخاص منحصراً در صلاحیت مقنن و یا ماذون از طرف مقنن است و هیچ کدام از شقوق (الف)، (ب)، (ج)، (د) بند 4 ماده 1 قانون تشکیل شورای آموزش پزشکی و رشتههای تخصصی پزشکی مصوب سال 1352 مفید جواز وضع مقررات آمره در زمینه وضع محدودیت برای حقوق قانونی اشخاص نیست بنابراین محرومیت یک سالهای که در ماده 28 آییننامه پذیرش دستیاری برای انصرافدهندگان مقرر شده است، خارج از حدود اختیار قانونی شورای مذکور در وضع مقررات آمره است. ابطال موارد فوق هم به جهت مخالفت با قانون و هم به جهت خارج بودن از حدود اختیارات قوه مجریه در وضع مقررات دولتی مورد استدعاست. "
متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است:
" مقررات و آییننامههای دورههای آموزش دستیار تخصصی
ماده 28 ـ انصراف و محرومیت یک ساله از پذیرش
پس از اعلام نتایج آزمون پذیرفتهشدگان اصلی و جایگزین در صورت انصراف در هر زمان یا عدم ثبت نام در موعد مقرر یا عدم شروع دوره مشمول یک سال محرومیت از پذیرش در دورههای دستیاری رشتههای تخصصی بالینی پزشکی خواهد شد.
تبصره1ـ انصراف قطعی منوط به ارائه تسویه حساب با دانشگاه خواهد بود.
تبصره2ـ در صورتی که شرکت کنندگانی که در مرحله اصلی پذیرش دستیار دورههای آموزش تخصصی پذیرفته نشدهاند حداکثر تا پایان مرداد ماه قبل از شروع سال تحصیلی مربوطه از شرکت در فرایند پذیرش در مرحله جایگزینی کتباً اعلام انصراف نمایند محرومیت یک ساله شامل آنان نمیشود.
تبصره3ـ محرومیت یک ساله از زمان اعلام انصراف قطعی به مورد اجرا گذاشته خواهد شد.
تبصره4ـ هرگونه انصراف ازتحصیل بعد از اعلام قبولی تا پایان سه ماه اول دوره دستیاری، انصراف قطعی تلقی شده و ادامه تحصیل در دوره مربوطه مجاز نمیباشد.
تبصره5 ـ ارزش قبولی علمی آزمون پذیرش دستیار افراد جایگزین (که اسامی آنان حداکثر تا تاریخ 10 آبان ماه سال تحصیلی اعلام میشود) حداکثر تا 30 آبان ماه همان سال میباشد. ضمن اینکه غرامت تحصیلی به آنان تعلق نمیگیرد ولی مشمول یک سال محرومیت از پذیرش در دورههای دستیاری رشتههای بالینی پزشکی خواهند شد.
انصراف به علت بیماری فقط با تأیید کمیسیون پزشکی و شورای آموزشی دانشگاه به شرط شرکت مجدد در آزمون پذیرش دستیاری و موفقیت در آن امکان پذیر میباشد. ضمن اینکه غرامت تحصیلی و محرومیت از پذیرش در دوره بعدی آزمون شامل حال این افراد نمیشود. "
در پاسخ به شکایت مذکور، سرپرست اداره کل حقوقی و تنظیم مقررات (معاونت حقوقی، مجلس و امور استانها) وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به موجب لایحه شماره 107/2355 مورخ 1399/12/2 به طور خلاصه توضیح داده است که:
" صرف نظر از موارد یاد شده در خصوص درخواست نامبرده دایر بر ابطال ماده 21 و بخشی از ماده 22 آییننامه دورههای دستیاری با استناد به ماده 12 قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان به استحضار میرساند: به موجب ماده 1 قانون مربوط به خدمت پزشکان و پیراپزشکان «کلیه افراد ایرانی که با تحصیلات فوق دیپلم و بالاتر از تاریخ 1367/4/1 از مراکز آموزش عالی گروه پزشکی در داخل و یا خارج از کشور فارغالتحصیل شده یا میشوند و خدمت آنان از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مورد نیاز اعلام میگردد، مکلفند مدت 24 ماه اول پس از فراغت از تحصیل خود را در داخل کشور و در مناطق مورد نیاز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انجام دهند.» لذا به صراحت ماده 1 قانون یاد شده، خدمات موضوع این قانون ناظر به اولین مقطعی (کاردانی، کارشناسی و دکتری عمومی) میباشد که دانشجو از آن فارغالتحصیل گردیده است. در این جهت اشاره مینماید، به موجب تبصره 3 قانون مزبور «کسانی که خدمت موضوع این قانون را به انجام رسانیده همچنین کسانی که دارای پروانه دائم پزشکی بوده و یا واجد شرایط پروانه دائم باشند، با دریافت مدرک تحصیلی جدید مشمول خدمات موضوع این قانون نمیباشند.» بنابراین در صورتی که مشمول در یک مقطع تحصیلی خدمات مذکور را به انجام رساند در مقاطع بعدی مشمول طرح 2 ساله نخواهد گردید.
با این توضیح که مطابق ضوابط قانونی مشمولین قانون خدمات پزشکان پیش از انجام تعهد، حق شرکت در دورههای تخصصی را نداشته و امکان ارائه مدارک به آنها نیز وجود نخواهد داشت لیکن افرادی تحت شرایط خاص از جمله استعدادهای درخشان میتوانند پیش از انجام طرح نیروی انسانی دو ساله در دوره تخصصی تحصیل نمایند. بدیهی است افراد مزبور پس از پایان دوره تخصصی موظف به انجام تعهدات دو ساله به علاوه تعهدات ضریب کای مقطع جدید میباشند و این ضوابط برای شرکت در دوره فوق تخصصی نیز وجود دارد یعنی فرد قبل از پایان تعهدات دوره تخصصی و خدمات قانون خدمات پزشکان و پیراپزشکان اجازه شرکت در دوره فوق تخصصی را ندارد مگر در موارد استثنا که تمامی تعهدات مقطع قبلی وی به تعویق افتاده تا پس از اتمام تحصیل در مقطع فوق تخصصی آن را به اتمام رساند بر همین مبنا هیأت وزیران در تعریف مشمولان در آییننامه اجرایی قانون به متخصصین نیز اشاره کرده است. اشاره مینماید مبانی قانونی تعهدات طرح نیروی انسانی دو ساله منصرف از تعهدات مقاطع تخصص و فوق تخصص میباشد با این توضیح که مبنای طرح نیروی انسانی دو ساله، ماده 1 قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان میباشد و حسب ماده 12 قانون یاد شده صرفاً مشمولین قانون خدمت در صورت رسیدن به سن 45 سالگی از طرح 2 ساله معاف میباشد. در حالی که مبنای اخذ تعهد از پذیرفتهشدگان مقاطع تخصصی و فوق تخصصی مقررات دیگری از جمله قانون برقراری عدالت آموزشی، قانون تخصیص سهمیه برای بانوان و ... ماده 8 قانون تأمین امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی بوده و نشستهای شوراهای آموزش پزشکی و تخصصی بوده و در ضوابط یاد شده معافیت سن برای متعهدین پیشبینی نگردیده است. با وصف مرقوم چنانچه افراد دارای شرایط پیشبینی شده در مقررات، پیش از انجام طرح دو ساله در آزمون دستیاری پذیرفته خواهند گردید لیکن این معافیت مانع از انجام تعهدات دوره تخصص آنها نخواهد گردید.
در خصوص مبنای اخذ تعهدات از دستیاران دوره تخصص لازم به ذکر است: وفق قانون تشکیلات و وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مصوب سال 1367 تدوین و ارائه سیاستها، تعیین خط مشیها و نیز برنامه ریزی برای فعالیتهای مربوط به تربیت نیروی انسانی گروه پزشکی و تأمین بهداشت عمومی و ارتقاء سطح آن از طریق اجرای برنامههای بهداشتی و برنامه ریزی به منظور توزیع متناسب و عادلانه نیروی انسانی و سایر امکانات (آموزش پزشکی و تسهیلات بهداشتی درمانی) کشور با تاکید اولویت برنامههای بهداشتی و رفع نیاز مناطق محروم و نیازمند بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی میباشد. برابر بند 7ـ 1 سیاستهای کلی سلامت نیز تولیت نظام سلامت بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفته است.
برابر ماده 8 لایحه قانونی تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی: «دانشجویان و هنرجویان دانشگاهها، دانشکدهها و مؤسسات آموزش عالی وابسته به وزارتخانهها و مؤسسات عام المنفعه که برای خدمت در دانشگاهها، وزارتخانهها، مؤسسات و شرکتهای مذکور آموزش میبینند مکلفند طبق تعهدنامه رسمی که در بدو ورود برابر مقررات مربوط از آنان اخذ میشود تعهدات خود را انجام دهند در آگهی پذیرش دانشجو و هنرجو برای این نوع مؤسسات، دانشگاهها و دانشکدهها و تعهدنامه مزبور باید شرایط تحصیل و کیفیت و ضمانت اجرای تعهدات قید شود». بنابراین به موجب مفاد ماده 8 قانون مذکور دستگاههای پذیرنده با توجه به نیازها و برنامههای خـود نسبت به پذیرش متقاضیان اقـدام نموده و پذیرفته شده نیز وفـق سند تعهد محضری متعهد میگردد پس از تحصیل خدمات قانونی خود را مطابق برنامههای دستگاه پذیرنده به انجام رساند. ضمناً در تمامی دفترچههای راهنمای آزمون پذیرش دانشجو ضرورت تودیع سند تعهد، میزان تعهدات متقاضیان حسب نوع سهمیه انتخابی تعریف و اعلام میگردد و متقاضی قبل از ثبت نام در آزمون از کیفیت و کمیت تعهدات مربوطه مطلع است. وفق قانون تشکیل شورای آموزش پزشکی و تخصصی رشتههای پزشکی مصوب سال 1352 وظایف زیر بر عهده شورای مذکور میباشد، بررسی و تعیین احتیاجات آموزشی رشتههای پزشکی و تخصصی، ارزشیابی و تعیین محتوای برنامهها و روشهای کلی آموزش و ایجاد هماهنگی لازم، بررسی و تعیین احتیاجات نیروی انسانی لازم در کشور در رشتههای پزشکی و علوم وابسته و تخصصهای پزشکی، تعیین ضوابط جهت تربیت متخصص در دانشکدههای پزشکی و بیمارستانهای وابسته به دانشگاهها از جهات زیر:
برنامه و روشهای آموزشی، بررسی و اظهار نظر درباره ضوابط مربوط به صلاحیت آموزشی مؤسسات پزشکی و تصویب صلاحیت آموزشی مذکور و نحوه وابستگی آنها به دانشگاهها بر اساس ضوابط مقرر، تنظیم آییننامهها و مقررات اجرایی امتحانات تخصصی، بررسی نحوه اجرای ضوابط و برنامهها، همکار با شورای گسترش و ارزشیابی مدارک تحصیلی خارجی، تشکیل هیأتهایی به منظور بررسی و مطالعه در هر یک از موارد مربوط به وظایف شورا و طرح گزارش آنها در شورا. به موجب بند 7 مصوب جلسات 429 ـ 430 مورخ 1377/7/21 و 1377/1/5 شورای عالی انقلاب فرهنگی، هر وزارتخانه (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) حسب نیاز و تشخیص خود اجازه یافته است درباره اخذ تعهد خدمت یا لغو تعهد دانشجویان تصمیمگیری کند. بر این اساس در بیست و یکمین نشست شورای آموزش پزشکی و تخصصی اعلام میگردد داوطلب شرکت در آزمون تخصصی متعهد میشود پس از فراغت از تحصیل در هر منطقهای که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تعیین میکند خدمت کند و میزان تعهدات گروههای مختلف و ضریب خدمات نیز در سایر مواد مصوبه تعیین میشود.
متعاقباً در ماده 21 چهل و هفتمین نشست شورای آموزش پزشکی و تخصصی به اخذ تعهد از دستیاران پذیرفته شده سهمیه آزاد تاکید میگردد وفق مفاد ماده مزبور از پذیرفتهشدگان آزمون ورودی دستیاری توسط دانشگاهها تعهد عام اخذ خواهد شد. تعیین محل خدمت دستیاران پس از فارغالتحصیلی به عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی میباشد. در هشتاد و دومین نشست شورای آموزش پزشکی و تخصصی نحوه محاسبه طول مدت تعهدات متخصصین اصلاح میشود و در حال حاضر مدت تعهد این پذیرفتهشدگان در صورت انجام خدمات موضوع قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان نصف دوره تحصیل (ضریب منطقه نیز احتساب میشود که امکان دارد تعهدات کاهش یابد و کمتر از دو سال شود) و در صورت عدم انجام تعهد قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان برابر دوره تحصیل تعیین شده است. بر این اساس همان گونه که ملاحظه میفرمایید برخلاف ادعای شاکی مبنای تعهدات پذیرفتهشدگان آزاد دوره دستیاری ماده 8 قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی، قانون تشکیلات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و قانون تشکیل شورای آموزش پزشکی و تخصصی، ماده 21 چهل و هفتمین نشست شورای آموزش پزشکی و تخصصی و مفاد مصوبات نشستهای 79 و 82 شورای آموزش پزشکی و تخصصی میباشد. مضافاً به اینکه متقاضیان تحصیل در دوره دستیاری از ابتدای شرکت در آزمون دستیاری مطلع میباشند که در صورت پذیرش در دوره مذکور موظف به سپردن سند تعهد یا وثیقه ملکی به شرح اعلامی میباشند و با علم و اطلاع از این موضوع در دوره دستیاری شرکت مینمایند اشاره مینماید.
دیوان عدالت اداری در آراء متعددی اخذ تعهد از دستیاران دورههای تخصص و فوق تخصص و تعیین میزان این تعهدات از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و شورای آموزش پزشکی و تخصصی را مورد تأیید قرار داده است که به شرح ذیل اعلام میگردد. آراء شماره 494ـ 1386/7/1 موضوع خواسته ابطال مواد 21 و 22 آییننامه دورههای دستیاری (مصوب نشست 47 شورای آموزش پزشکی و تخصصی)، (534 ـ 536 مـورخ 1391/8/1 هیـأت عمومی)، (381ـ 1394/9/24 هیأت تخصصی پژوهشی و فرهنگی دیوان عدالت اداری در خصوص ابطال مصوبه نشست 81 شورای آموزش پزشکی و تخصصی موضوع اخذ تعهد از پذیرفتهشدگان سهمیه زنان)، (279 ـ 1395/8/27 هیأت تخصصی پژوهشی و فرهنگی دیوان عدالت اداری در خصوص ابطال ماده 15 مصوبه نشست شورای آموزش پزشکی و تخصصی در خصوص اخذ تعهد از دستیاران دوره فوق تخصصی)، (75 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری به خواسته ابطال بند ب از فصل چهارم از سی و چهارمین دوره آموزش پذیرش دستیار رشتههای فوق تخصصی بالینی پزشکی مورخ 1395/11/14) بنابراین همان گونه که ملاحظه میفرمایید دیوان عدالت اداری در سالهای متفاوت و طی دادنامه متفاوت اختیار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و شورای آموزش پزشکی و تخصصی را در خصوص تعیین میزان تعهدات و اخذ تعهد از دستیاران سهمیههای مختلف به رسمیت شناخته و مورد تأیید قرار داده است.
در ارتباط با درخواست نامبرده دایر بر ابطال ماده 28 آییننامه یاد شده نیز اشاره مینماید، وفق قانون تشکیل شورای آموزش پزشکی و تخصصی رشتههای پزشکی مصوب سال 1352 تعیین ضوابط جهت تربیت متخصص در دانشکدههای پزشکی و بیمارستانهای وابسته به دانشگاهها از جهات، برنامه و روشهای آموزشی، تنظیم آییننامهها و مقررات اجرایی امتحانات تخصصی، بررسی نحوه اجرای ضوابط و برنامهها بر عهده شورای آموزش پزشکی و تخصصی میباشد. لازم به توضیح است دوره دستیاری رشتههای تخصصی بالینی یکی از مقاطع تحصیلات عالی دانشگاهی است که متقاضیان واجد شرایط با داشتن مدرک دکترای پزشکی عمومی پس از موفقیت در امتحان پذیرش دستیاری و گذراندن دورههای آموزشی تئوری، عملی و قبولی در امتحانات لازمه موفق به اخذ مدرک تخصصی در رشته مربوط میگردند و دستیار نیز به فردی اطلاق میشود که با داشتن مدرک دکترای پزشکی عمومی و پذیرش در امتحان ورودی دستیاری، جهت آموزشهای نظری و کسب مهارتهای عملی در یکی از رشتههای تخصصی پزشکی، طی مدت زمان مشخصی که برای دوره از طریق شورای آموزش پزشکی و تخصصی تصویب شده است به تحصیل، آموزش، پژوهش و انجام فعالیتهای کارورزی تخصصی اشتغال دارد. مضافاً اینکه تنها مرجع پذیرش دستیار در رشتههای تخصصی بالینی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی میباشد و آموزش در دوره دستیاری به صورت عملی و بر بالین بیمار و در بیمارستانها و درمانگاههای آموزشی وابسته به دانشگاههای علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کشور صورت میگیرد. بر این اساس با توجه به محدودیت پذیرش دستیار تخصصی و حجم بالای داوطلبانی که سالانه در مقطع پزشکی عمومی از دانشگاههای علوم پزشکی و خدمت بهداشتی درمانی کشور و سایر دانشگاهها (همانند دانشگاه آزاد، پردیسهای خودگردان، بینالملل) فارغالتحصیل میگردند و امکان برخورداری کلیه متقاضیان جهت تحصیل در مقطع تخصص و آموزش رایگان شورای یاد شده با استفاه از اختیارات مربوطه انصراف پذیرفتهشدگان در آزمونهای دستیاری را مشمول محرومیت یک ساله داوطلبان از شرکت در آزمون پذیرش دستیار مقطع مورد نظر اعلام نموده است. بر این اساس و با توجه به مراتب فوقالذکر و از آنجا که تمامی اقدامات وفق ضوابط و مقررات صورت گرفته است صدور رأی به رد شکایت نامبرده مورد تقاضا است. "
در اجرای ماده 85 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 معاون قضایی دیـوان عدالت اداری در مـورد ماده 21 و بخشی از ماده 22 آییننامه پذیرش دستیار تخصصی پزشکی به موجب دادنامه شماره 1484 مورخ 1400/6/20 قرار رد دادخواست صادر کرده است.
هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 1400/6/30 با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.
رأی هیأت عمومی
اولاً: وظایف و اختیارات شـورای آمـوزش پزشکی و تخصصی رشتههای پزشکی طی 7 بند در مـاده 1 قانون تشکیل شورای آموزش پزشکی و تخصصی رشتههای پزشکی مصوب سال 1352 احصاء شده و ایجاد محرومیت از شرکت در آزمون به مدت یک سال برای پذیرفتهشدگان آزمون ورودی دستیاری تخصصی پزشکی که پس از پذیرش در آزمون انصراف میدهند یا در موعد مقرر ثبت نام نمینمایند یا دوره دستیاری را شروع نمیکنند، از هیچ یک از بندهای مذکور استنباط نمیشود و از سوی دیگر، عبارت «تعیین ضوابط جهت تربیت متخصص» که در بند 4 ماده مذکور به آن تصریح شده، متضمن اختیار شورای یادشده نسبت به تعیین تعداد و کیفیت و مواد امتحانات، تعیین سرفصل دروس و تعیین سایر موارد مشابه است و دلالتی بر اختیار ایجاد تضییق برای شرکت در آزمون سال بعد از سال قبولی ندارد. ثانیاً: ایجاد چنین محرومیتی موجب اعمال محدودیت در حق بر آموزش به عنوان یکی از حقوق بنیادین شهروندان است و با بند سوم اصل سوم و اصل سیام قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مغایرت دارد. بنا به مراتب فوق، ماده 28 آییننامه پذیرش دستیار تخصصی پزشکی مصوب نشست 37 تا 51 دبیرخانه شورای آموزش پزشکی و رشتههای تخصصی پزشکی که متضمن ایجاد محرومیت از شرکت در آزمون به مدت یک سال برای آن دسته از پذیرفتهشدگان آزمون ورودی دستیاری تخصصی پزشکی است که پس از پذیرش در آزمون انصراف میدهند یا در موعد مقرر ثبت نام نمینمایند یا دوره دستیاری را شروع نمیکنند، خارج از حدود اختیارات مرجع تصویبکننده و مغایر با قوانین و مقررات مذکور بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال میشود.
رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ـ حکمتعلی مظفری