تاریخ دادنامه: 10 / 2 / 1398 شماره دادنامه: 153 شماره پرونده: 97 / 875
مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: سازمان بازرسی کل کشور
موضوع شکایت و خواسته: ابطال تبصره 1 ماده 6 آیین‌نامه مهمانی و انتقالی دانشجویان مصوب سال 1389 وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
گردش‌کار: سرپرست معاونت حقوقی و نظارت همگانی سازمان بازرسی کل کشور به موجب شکایتنامه شماره 6788 ـ 20 / 1 / 1397 اعلام کرده است که:
«حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین جناب آقای بهرامی
رئیس محترم دیوان عدالت اداری
سلام علیکم
احتراماً به استحضار می‌رساند: آیین‌نامه مهمانی و انتقال دانشجویان (مصوب سال 1389 وزیر علوم، تحقیقات و فناوری) در این سازمان مورد بررسی قرار گرفت. در ماده 6 آیین‌نامه یاد شده تصریح شده است: «انتخاب واحدهای درس دانشجویان مهمان چه‌به‌صورت تک درس و چه به صورت نیم سال تحصیلی کامل باید با تایید دانشگاه مبدا و طبق شرایط دانشگاه مقصد باشد.
تبصره1ـ دانشجویان دوره روزانه دانشگاه‌ها در دوران مهمانی ملزم به پرداخت شهریه مطابق تعرفه دانشجویی نوبت دوم می‌باشند». مفاد تبصره فوق به دلایل زیر خلاف قانون است:
اولاً: در بندهای (ح)، (ط) و (ی) قانون برنامه پنجم توسعه اخذ شهریه از دانشجویان نوبت دوم تجویز گردیده و در خصوص اخذ شهریه از دانشجویان مهمان یا انتقالی مطلبی بیان نشده است.
ثانیاً: هیأت عمومی آن دیوان به موجب دادنامه شماره 168 تا 173 ـ 2 / 3 / 1396 مصوب وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را در مورد مشابه لغو نموده است.
بنا به مراتب خواهشمند است تبصره 1 ماده 6 آیین‌نامه مهمانی و انتقال دانشجویان به دلیل خروج از اختیارات واضع در هیأت عمومی دیوان (خارج از نوبت) مطرح و نسبت به ابطال آن از زمان تصویب (موضوع ماده 13 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری) تصمیم لازم اتخاذ فرمایند.»
متن مقرره مورد اعتراض به شرح زیر است:
«ماده 6 ـ انتخاب واحدهای درسی دانشجوی مهمان، چه به صورت تک درس و چه به صورت نیم سال تحصیلی کامل، باید به تأیید دانشگاه مبدا و طبق شرایط دانشگاه مقصد باشد.
تبصره1ـ دانشجویان دوره روزانه دانشگاه‌ها در دوران مهمانی، ملزم به پرداخت شهریه مطابق تعرفه دانشجویی نوبت دوم می‌باشند.»
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیرکل دفتر امور حقوقی و پاسخگویی به شکایات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری سازمان امور دانشجویان به موجب لایحه شماره 56674ـ 6 / 6 / 1397 توضیح داده است که:
«ریاست محترم هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
با سلام و احترام
در خصوص پرونده کلاسه 97 / 875 مطروحه در آن هیأت راجع به دادخواست سازمان بازرسی کل کشور، مبنی بر درخواست ابطال تبصره 1 ماده 6 آیین‌نامه مهمانی و انتقالی دانشجویان مصوب سال 1389 موارد مشروحه ذیل را به استحضار می‌رساند:
مطابق نامه شماره 52498 / 3 / 41ـ 27 / 5 / 1397 اداره کل امور دانشجویان داخل سازمان امور دانشجویان، نظر به اینکه تعداد و حجم متقاضیان انتقالی و مهمانی به ‌ دانشگاه‌ها بسیار زیاد می‌باشد و در مقابل آن ظرفیت دانشگاه‌ها با توجه به هزینه‌ای که این دانشجویان برای دانشگاه مقصد دارند محدود است و از طرفی نیز این هزینه‌ها در بودجه دانشگاه‌ها پیش‌بینی نشده است، دانشگاه مقصد در جهت رفع مسائل و مشکلات این متقاضیان ناچار از دریافت شهریه تحصیلی به میزان شهریه دانشجویان شبانه از نامبردگان می‌باشد و این دلیل تصویب تبصره موضوع دعوی است، تا هم پذیرش متقاضیان انتقالی و مهمانی با توجه به امکانات مالی و زیرساختی محدود دانشگاه ممکن گردد و هم به نیاز دانشجویانی که به هر علت متقاضی انتقالی و یا مهمانی در دانشگاهی به جز دانشگاه محل تحصیل خود هستند در حدود قوانین و مقررات پاسخ داده شود.
لازم به ذکر است سازمان بازرسی کل کشور در دادخواست خود به این امر اشاره نموده است که در بندهای (ح)، (ط) و (ی) ماده 20 قانون برنامه پنجم توسعه، اخذ شهریه از دانشجویان نوبت دوم (شبانه) تجویز گردیده و در خصوص اخذ شهریه از دانشجویان مهمان یا انتقالی مطلبی بیان نشده است، در پاسخ باید به عرض رساند که نه تنها در بندهای مورد اشاره در فوق به صراحت بیان نگردیده است که دانشگاه‌ها تنها از دانشجویان نوبت دوم حق اخذ وجه در قبال ادامه تحصیل را دارند بلکه در بند (ح) به‌روشنی به این موضوع اشاره شده که « دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی مجازند از ظرفیت مازاد بر سهمیه آموزش رایگان خود و یا ظرفیت‌های جدیدی که ایجاد می‌کنند بر اساس قیمت تمام شده و یا توافق شده با بخش غیردولتی و با تأیید هیأت امناء در مقاطع مختلف دانشجو بپذیرند و همان گونه که از متن این بند به ذهن متبادر می‌شود، قانونگذار به صراحت حق دریافت هزینه از دانشجویان، مازاد بر سهمیه آموزش رایگان را به دانشگاه‌ها داده است و پذیرش دانشجویان مهمان و یا انتقالی مصداق بارز این قبیل دانشجویان می‌باشند، چون ظرفیت پذیرش روزانه دانشجو از سوی دانشگاه‌ها محدود بوده و برای همان تعداد مشخص نیز بودجه مالی برای دانشگاه در نظر گرفته می‌شود و هر دانشجویی که خارج از روال پذیرش از طریق آزمون سراسری وارد دانشگاه شود، مشمول بند (ح) ماده 20 برنامه پنجم توسعه خواهد بود و دانشگاه مقصد حق دریافت وجه از این قبیل دانشجویان خواهد داشت.
در خصوص دادنامه مورد اشاره در دادخواست سازمان بازرسی کل در مورد مشابه به‌طرفیت وزارت بهداشت صادر گردیده است به استحضار می‌رساند که با توجه به مفاد رأی صادره، مهمترین دلیل صدور رأی بر علیه وزارت مذکور این بوده است که هیأت عمومی دیوان عدالت اداری، حکم مقرر در بند (ح) ماده 20 قانون پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران مصوب سال 1389 را ناظر به دانشگاه‌ها و مؤسسات وابسته به آموزش عالی یا همان وزارت علوم دانسته و بنابراین وزارت علوم را خارج از شمول آن قلمداد کرده است، که این خود دلیلی بر درست بودن استدلال فوق‌الذکر مبنی بر اجازه قانونگذار به‌دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم می‌باشد که می‌توانند خارج از ظرفیت آموزش رایگان و با اخذ شهریه مطابق شرایط پیش‌بینی شده در قانون مورد اشاره، نسبت به پذیرش دانشجو اقدام نمایند. در پایان توجه آن مقام را به این نکته بسیار مهم جلب می‌نمایم که از آن جهت که هدف اصلی از مهمانی یا انتقال، حل مشکل دانشجو بوده و دانشگاه مقصد، منفعت خاصی در پذیرش این دسته از دانشجویان ندارد، در صورت ابطال این تبصره و عدم پوشش هزینه‌های دانشگاه، راه مهمانی یا انتقال دانشجویان سد و مانع ناروایی برای حل مشکل دانشجویان فراهم خواهدشد. لذا با توجه به موارد مشروحه فوق از آن هیأت تقاضا دارم اقدامات مقتضی را در صدور رأی به بی حقی خواهان و رد درخواست نامبرده مبذول فرمایند.»
هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 10 / 2 / 1398 با حضور معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.

رأی هیأت عمومی
نظر به اینکه مستفاد از بندهای (ح)، (ط) و (ی) قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، تحصیل در دوره‌های روزانه دانشگاه‌های دولتی رایگان است و با عنایت به اینکه مطابق حکم ماده 4 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال 1384 و ماده 60 قانون الحاق موادی به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال 1393، دریافت وجه توسط دستگاههای اجرایی نیاز به حکم یا جواز قانونگذار دارد و با توجه به مفاد رأی شماره 173ـ 2 / 3 / 1396 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری مقرره تبصره 1 ماده 6 آیین‌نامه مهمانی و انتقال دانشجویان مصوب سال 1389 وزارت علوم، تحقیقات و فناوری که متضمن جواز اخذ شهریه از دانشجویان مهمان دوره روزانه است، مغایر قانون و خارج از حدود اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می‌شود.
رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
معاون قضایی دیوان عدالت اداری ـ مرتضی علی اشراقی