تاریخ دادنامه: 10 / 2 / 1398 شماره دادنامه: 158 شماره پرونده: 97 / 977
مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: سازمان بازرسی کل کشور
موضوع شکایت و خواسته: ابطال تبصره 1 ماده 9 آیین‌نامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
گردش‌کار: سرپرست معاونت حقوقی و نظارت همگانی سازمان بازرسی کل کشور به موجب شکایت نامه شماره 24121ـ 10 / 2 / 1397 اعلام کرده است که:
«حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای بهرامی
رئیس محترم دیوان عدالت اداری
سلام علیکم
احتراماً آیین‌نامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته (مصوب 10 / 8 / 1394 وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) از جهت انطباق با قانون در این سازمان مورد رسیدگی قرار گرفت که نتیجه به شرح ذیل اعلام می‌گردد:
1ـ ماده 9 آیین‌نامه مذکور مقرر داشته است: «تعداد واحدهای دروس جبرانی به‌تشخیص گروه آموزشی حداکثر 12 واحد است.
تبصره1: کسب نمره قبولی 12 در دروس جبرانی الزامی است. ولی نمره مذکور در میانگین نیمسال و کل دانشجو
محاسبه نمی‌شود و هزینه این دروس طبق تعرفه مصوب هیأت امنا مؤسسه از دانشجو دریافت می‌شود.
تبصره2: زمان‌استفاده برای دروس‌جبرانی در سقف سنوات‌تحصیلی دانشجو محاسبه نمی‌شود.»
تبصره(1) ماده (9) آیین‌نامه مذکور مغایر با قانون می‌باشد. چرا که: مستفاد از بندهای (ح)، (ط) و (ی) ماده 20 قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران تحصیل دانشجویان روزانه در دانشگاه‌های دولتی به صورت رایگان و بدون پرداخت شهریه صورت می‌پذیرد. چنانچه به تشخیص گروه آموزشی دانشگاه اخذ تعداد حداکثر 12 واحد برای دانشجویان دوره روزانه الزام آور گردد، اخذ هزینه این دروس طبق تعرفه مصوب هیأت امنا از دانشجویان دوره کارشناسی ارشد مغایر با قانون یاد شده و با اصل تحصیل رایگان در دوره روزانه دانشگاه‌ها در تضاد است.
بنا به مراتب ابطال تبصره 1 ماده 9 آیین‌نامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته (آن قسمت از تبصره که پرداخت هزینه دروس جبرانی را طبق تعرفه هیأت امنا از دانشجو در دانشگاه دولتی تجویز نموده) در هیأت عمومی دیوان (به صورت فوق العاده و خارج از نوبت) مورد درخواست می‌باشد. در خاتمه موجب امتنان است از نتیجه تصمیم متخذه این سازمان را مطلع نمایند.»
متن آیین‌نامه در قسمت مورد اعتراض به قرار زیر است:
«آیین‌نامه دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته:
..........
ماده 9: تعداد واحدهای دروس جبرانی به تشخیص گروه آموزشی حداکثر 12 واحد است.
تبصره1: کسب نمره قبولی 12 در دروس جبرانی، الزامی است ولی نمره مذکور در میانگین نیمسال و کل دانشجو محاسبه نمی‌شود و هزینه این دروس طبق تعرفه مصوب هیأت امناء مؤسسه از دانشجو دریافت می‌شود.»
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیرکل حقوقی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به موجب لایحه شماره 183519 / 75 / 7 ـ 30 / 7 / 1397 توضیح داده است که:
«مدیریت محترم هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
با سلام و احترام
عطف به کلاسه پرونده 9700977 موضوع دادخواست سازمان بازرسی کل کشور به خواسته ابطال تبصره 1 ماده 9 آیین‌نامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته ضمن پیوست نمودن نامه شماره 115293 / 2 ـ 24 / 5 / 1397 معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، مراتب زیر را به استحضار می‌رساند: مفاد تبصره 1 ماده 9 آیین‌نامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته مبنی بر اینکه «هزینه این دروس طبق تعرفه مصوب هیأت امنا مؤسسه از دانشجو دریافت می‌شود» اشاره به گذراندن دروس جبرانی دارد که در رشته گرایش مرتبط با کارشناسی خود ادامه تحصیل نداده و به تشخیص گروه آموزشی ذی ربط، لازم است قبل از گذراندن واحدهای تخصصی رشته قبولی، چند واحد به عنوان پیش نیاز بگذرانند. به عبارت دیگر این افراد از تحصیل در دوره کارشناسی ارشد به صورت آموزش رایگان در واحدهای آموزشی دوره بهره مند می‌شوند ولی با توجه به اینکه در رشته غیر مرتبط تمایل به ادامه تحصیل دارند و به علت مفید بودن تحصیل در رشته جدید برای ایشان، حداکثر تا 12 واحد به تشخیص گروه تخصصی می‌گذرانند علاوه بر دروس دوره کارشناسی ارشد می‌گذرانند.
تصویب این تبصره در درجه اول به جهت هدایت تحصیلی صحیح و تشویق به‌ادامه تحصیل در رشته تخصصی پایه و علاوه بر آن رعایت عدالت اجتماعی و عدم تحمیل هزینه‌های غیر ضروری به دولت مازاد بر هزینه‌های تحصیل رایگان است. همان گونه که استحضار دارید دانشجوی کارشناسی ارشد روزانه بابت گذراندن واحدهای اصلی دوره در سنوات مجاز تحصیل (5 نیمسال) شهریه پرداخت نمی‌کند و این هزینه صرفاً مربوط به‌دروس جبرانی می‌باشد و شامل حال کسانی می‌شود که رشته خود را در مقطع کارشناسی ارشد تغییر داده و از مزایای تحصیل رایگان در مقطع کارشناسی استفاده کرده‌اند. شایان ذکر است با توجه به محدودیت امکانات دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی دولتی و لزوم توزیع عادلانه فرصتهای موجد بین تمامی متقاضیان و با توجه به جایگاه قانونی هیأت امنا در برنامه‌های توسعه کشور و به خصوص تاکید بر آن در ماده 1 قانون احکام دایمی برنامه‌های توسعه کشور، میزان و تعرفه دریافت شده در خصوص واحدهای دروس جبرانی صرفاً با تصویب هیأت امنای دانشگاه محل تحصیل دانشجو است و وجوه دریافتی با توجه به نامه‌های توسعه دانشگاه جهت تامین زیرساختها و امکانات دانشگاه محل تحصیل فرد هزینه شده و از قبل هم در آیین‌نامه‌های آموزشی دوره تحصیلات تکمیلی اطلاع رسانی شده است. با توجه به مراتب و اینکه مقررات مندرج در آیین‌نامه تحصیلات تکمیلی در چارچوب مقررات و اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، و توسط شورای عالی برنامه ریزی آموزشی تهیه شده و عدول از قوانین و مقررات نشده است، تقاضای امعان نظر و رد دادخواست مطروحه را دارم.»
متن نامه شماره 115293 / 2 ـ 24 / 5 / 1397 معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به قرار زیر است:
«جناب آقای دکتر سیمایی صراف
معاون محترم حقوقی و امور مجلس
با سلام و احترام
در پاسخ به شماره 328 / م / 7 ـ 2 / 3 / 1397 در خصوص بررسی شکوائیه دانشجویان دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته دانشگاه شهید بهشتی مبنی بر اخذ شهریه از دانشجویان دوره روزانه به استحضار می‌رساند: تبصره 1 ماده 9 آیین‌نامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته مصوب جلسه 866 به تاریخ 4 / 7 / 1394 اشاره به دروس جبرانی دارد و مشمول دانشجویانی می‌شود که در رشته غیرمرتبط با دوره کارشناسی پذیرفته شده‌اند. این موضوع بر اساس مصوبه جلسه 4 / 11 / 1382 شورای گسترش آموزش عالی (بخشنامه شماره 11162 / 22 ـ 24 / 12 / 1382) تصمیم‌گیری شده است که برای رعایت عدالت اجتماعی و عدم تحمیل هزینه‌های غیر ضرور به دولت می‌باشد.
دانشجوی روزانه بابت گذراندن واحدهای اصلی دوره در سنوات مجاز تحصیل (5 نیمسال)، شهریه‌ای پرداخت نمی‌کند و این هزینه صرفاً مربوط به دروس جبرانی می‌باشد که ملاک پرداخت آن شیوه‌نامه مصوب هیأت امنای دانشگاه است. در سایر موارد بر اساس مفاد آیین‌نامه ابلاغی انجام می‌شود.»
هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 10 / 2 / 1398 با حضور معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.
رأی هیأت عمومی
با عنایت به اینکه مطابق بندهای (ح)، (ط) و (ی) ماده 20 قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران مقرر شده تحصیل دانشجویان روزانه در دانشگاه‌های دولتی رایگان می‌باشد و این حکم مطلق بیان شده و دلیلی به انصراف آن از دروس جبرانی ملاحظه نمی‌شود، از طرفی طبق ماده 4 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال 1384 و نیز ماده 60 قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت موسوم به الحاق 2 دریافت هرگونه وجهی توسط دستگاه‌های اجرایی نیاز به حکم یا اذن قانونگذار دارد، بنابراین تبصره 1 ماده 9 آیین‌نامه مورد شکایت که متضمن جواز اخذ شهریه از دروس جبرانی در مرحله کارشناسی ارشد ناپیوسته است، مغایر قانون و خارج از حدود اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری می‌باشد و مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال می‌شود.
رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
معاون قضایی دیوان عدالت اداری ـ مرتضی علی اشراقی