تاریخ دادنامه: 1399/10/30       شماره دادنامه: 1548      شماره پرونده: 9803638

مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: سازمان بازرسی کل کشور

موضوع شکایت و خواسته: ابطال قسمت‌های 2 و 3 از بند 3 مصوبه مورخ 1394/4/14 شورای آموزش و پرورش شهرستان بیرجند

گردش‌کار: سرپرست معاونت حقوقی و نظارت همگانی سازمان بازرسی کل کشور به موجب شکایت نامه شماره 300/232038 ـ 1398/9/23 اعلام کرده است که:

« حضرت حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای بهرامی

رییس محترم دیوان عدالت اداری

سلام علیکم

احتراماً به استحضار می‌رساند؛ در بررسی تبدیل مدارس دولتی به مدارس هیأت امنایی در شهرستان بیرجند (استان خراسان جنوبی) ملاحظه گردید که در قسمت‌های 2 و 3 از بند 3 مصوبات مورخ 1394/4/14، بند 5 از مصوبات مورخ 1395/6/16 و همچنین بند 10 از مصوبات مورخ 1397/4/19 شورای آموزش و پرورش شهرستان بیرجند، تعدادی از مدارس دولتی این شهرستان، به مدارس هیأت امنایی علامه حلی (فرهنگیان) تبدیل شده‌اند. بر اساس این مصوبات، مقرر شده: حداقل 60 درصد ظرفیت این مدارس از بین فرزندان فرهنگیان و 40 درصد از بین غیر فرهنگیان پذیرش شود و در طی سال‌های بعدی نیز درصد جذب فرزندان فرهنگیان 10 درصد دیگر افزایش یافته است. در خصوص مصوبات شورای آموزش و پرورش شهرستان بیرجند، ایراداتی به شرح ذیل وارد است:

1ـ مطابق ماده 11 آیین‌نامه توسعه مشارکت‌های مردمی به شیوه مدیریت هیأت امنایی در مدارس (مصوبه هفتصد و هشتمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ 1388/2/1)، مدارس هیأت امنایی با توجه به ظرفیت خود موظف به ثبت‌نام از دانش‌آموزان واجد شرایط با اولویت محدوده جغرافیایی می‌باشند و برگزاری آزمون ورودی و تعیین شرط معدل برای گزینش و ثبت‌نام دانش‌آموزان غیرمحلی در مدارس مشمول این آیین‌نامه مجاز می‌باشد. این در حالی است که بر اساس مصوبه مذکور، این بند از آیین‌نامه نقض شده است و با توجه به اختصاص سهمیه به فرهنگی و غیر فرهنگی و پذیرش افراد بر اساس فرم‌های امتیازبندی (که شامل مواردی از جمله مدرک تحصیلی پدر و مادر، فرزند یا نوه فرهنگی، خیر مدرسه ساز و...) و عدم ثبت‌نام بر اساس محدوده جغرافیایی باعث می‌شود که حتی افرادی که در همسایگی مدرسه قرار دارند و قانوناً اولویت ثبت‌نام با آنها می‌باشد، از این حق محروم گردند.

2ـ با توجه به این که معلمان این مدارس به صورت گزینشی توسط مدیران و هیأت امنای این مدارس و از بین معلمان با تراز بالا انتخاب می‌گردند و از طرفی نیز با توجه به این که این مدارس از سایر مزایای آموزشی از جمله کلاس‌های فوق برنامه بهره‌مند هستند، متقاضیان زیادی داشته و اختصاص سهمیه 60 الی 70 درصد پذیرش آن به فرزندان فرهنگیان مصداق تبعیض ناروا و مغایر با بند (9) اصل سوم قانون اساسی می‌باشد.

3ـ اگر چه مطابق ماده یک آیین‌نامه توسعه مشارکت‌های مردمی، تبدیل مدارس دولتی به مدارس هیأت امنایی، منوط به تأیید شورای آموزش و پرورش شهرستان یا منطقه است، اما با توجه به این که مطابق ماده 11 این آیین‌نامه و همچنین قسمت چهارم بند (ج) و قسمت اول بند (د) از دستورالعمل اجرایی این آیین‌نامه، به صراحت نحوه ثبت‌نام دانش‌آموزان در این مدارس ذکر شده است. لذا اختصاص 60 الی 70 درصد ظرفیت پذیرش و ثبت‌نام این مدارس به فرزندان فرهنگیان در چارچوب اختیارات و وظایف شورای آموزش و پرورش نمی‌باشد.»

متن مقرره مورد اعتراض به شرح زیر است: 

«قسمت‌های 2 و 3 از بند 3 مصوبه مورخ 1394/4/14

2: در سجادشهر ساختمان فعلی دبستان ایمان در مجاورت دبستان دخترانه گوهرشاد برای دبستان هیأت امنایی دخترانه نه دوره اول و در مجاورت دبیرستان دخترانه متوسط دوره اول فخرالزمان قریب دبستان هیأت امنایی پسرانه دوره اول «ساختمان قدیم آیندگان» اختصاص یابد. (ضمناً پذیرش در این مدارس با حداقل 60 درصد اولویت ثبت‌نام برای فرزندان فرهنگیان و 40 درصد برای سایرین خواهد بود).

3: همچنین ساختمان دبیرستان دوره دوم فعلی حضرت علی‌اکبر (ع) که در شورای نظارت مشارکت‌های مردمی استان هم مورد توافق قرار گرفته است به عنوان دبیرستان هیأت امنایی دوره اول دخترانه با قید فرهنگیان مورد توافق قرار گرفت.

بند 5 از مصوبه مورخ 1395/6/16 ـ با عنایت به سیاست وزارت آموزش و پرورش در راستای کیفیت بخشی امر آموزش و توصیه سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در جهت مشارکت اولیا در تحقق اهداف متعالی نظام آموزش و پرورش کشور اعضای شورای آموزش و پرورش با پیشنهاد مدیریت آموزش و پرورش بیرجند برای تاسیس و اداره یک واحد آموزشی هیأت امنایی در دوره متوسط اول با جنسیت پسرانه در سجادشهر و همچنین  راه اندازی دوره‌های دوم دبستان علامه حلی دخترانه و پسرانه موافقت نمودند. 

بند 10 مصوبه مورخ 1397/4/19ـ با عنایت به افزایش تقاضا و کمبود فضای آموزشی اعضای شورا با راه‌اندازی دو باب آموزشگاه در دوره ابتدائی (دخترانه ـ  پسرانه) به شیوه مدیریت هیأت امنایی موافقت کردند. ـ »

در پاسخ به شکایت مذکور، مدیرکل آموزش و پرورش استان خراسان جنوبی به موجب لایحه شماره 2200/121963/160 ـ 1398/11/24 توضیح داده است که:

« 1ـ مطابق ماده 11 آیین‌نامه توسعه مشارکتهای مردمی به شیوه هیأت امنایی در مدارس (موضوع مصوبه هفتصد و هشتادمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ 1388/2/1) مدارس هیأت امنایی با توجه به ظرفیت خود موظف به ثبت‌نام از دانش‌آموزان واجد شرایط با اولویت محدوده جغرافیایی می‌باشند و برگزاری آزمون ورودی و تعیین شرط معدل برای گزینش و ثبت‌نام دانش‌آموزان غیر محلی در مدارس مشمول این آیین‌نامه مجاز می‌باشد. در حالی که این بند از آیین‌نامه نقض شده است و با توجه به اختصاص سهمیه به فرهنگی و غیر فرهنگی و پذیرش افراد بر اساس فرم‌های امتیازبندی و عدم ثبت‌نام بر اساس محدوده جغرافیایی باعث محرومیت این گونه دانش‌آموزان می‌شود و لذا اختصاص ظرفیت 60 الی 70 درصد جهت ثبت‌نام فرزندان فرهنگیان در چهارچوب اختیارات و وظایف شورای آموزش و پرورش نمی‌باشد.

2ـ با توجه به اینکه معلمان این مدارس به صورت گزینشی و با طراز بالا انتخاب می‌شوند و از طرفی این مدارس از سایر مزایای آموزشی مانند کلاسهای فوق برنامه بهره‌مند هستند متقاضیان زیادی دارند و اختصاص سهمیه پذیرش فرزندان فرهنگیان مصداق تبعیض ناروا و مغایر قانون می‌باشد. در این خصوص معروض می‌دارد:

اولاً ـ ادعا و ایراد سازمان بازرسی کل کشور در بند (1) دادخواست مبنی بر اینکه مطابق ماده 11 آیین‌نامه توسعه مشارکتهای مردمی به شیوه هیأت امنایی در مدارس (موضوع مصوبه هفتصد و هشتادمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ 1388/2/1) مدارس هیأت امنایی با توجه به ظرفیت خود موظف به ثبت‌نام از دانش‌آموزان واجد شرایط با اولویت محدوده جغرافیایی می‌باشند. در حالیکه مدارس هیأت امنایی علامه حلی (فرهنگیان) شهرستان بیرجند به استناد مصوبات شورای آموزش و پرورش و با اختصاص سهمیه 60 الی 70 درصد برای پذیرش و ثبت‌نام فرزندان فرهنگیان و عدم ثبت‌نام از دانش‌آموزان عادی (غیر فرهنگی) که حتی در همسایگی مدارس هیأت امنایی سکونت دارند باعث شده از حق ثبت‌نام محروم شوند، منطبق با واقع نمی‌باشد و به صورت کلی مطرح شده است زیرا آموزش و پرورش شهرستان بیرجند به عنوان یکی از مدیریت‌های زیر مجموعه این اداره کل در ثبت‌نام از دانش‌آموزان (فرهنگی و غیر فرهنگی) ملزم به رعایت قوانین و مقررات می‌باشد و نمی‌توانند خارج از مصوبات و دستورالعمل‌های وزارت آموزش و پرورش و یا این اداره کل اقدام نماید. (بند 1 قسمت (د) دستورالعمل آیین‌نامه توسعه مشارکتهای مردمی به شیوه هیأت امنایی در مدارس) زیرا وزارت آموزش و پرورش موضوع ثبت‌نام دانش‌آموزان را به دلیل اهمیت و حساسیت آن زیر نظر داشته و به همین منظور دستورالعمل اجرایی ثبت‌نام از دانش‌آموزان را تهیه و به ادارات کل آموزش و پرورش سراسر کشور ابلاغ می‌نماید تا از طریق ادارات کل به مدیریتها و مناطق و نهایتاً به مدارس ارسال شود و بر اجرای دستورالعمل مذکور به وسیله ستاد نظارت ثبت‌نام دانش‌آموزان که در سطح وزارت و استان و شهرستان و منطقه تشکیل می‌گردد و بر روند ثبت‌نام دانش‌آموزان نظارت داشته و به همین منظور مدیرکل ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات در وزارت آموزش و پرورش و رئیس اداره ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات در ادارات کل استانها به عنوان دبیر ستاد نظارت بر ثبت‌نام دانش‌آموزان بر روند ثبت‌نام نظارت داشته و در صورتی که شکایتی از سوی والدین دانش‌آموزان و یا شخص دانش‌آموز در این زمینه در سامانه رسیدگی به شکایات ثبت شود موظف به رسیدگی و پاسخگویی به صورت مکتوب می‌باشند که حسب اعلام اداره ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات این اداره کل تاکنون شکایاتی در زمینه عدم ثبت‌نام دانش‌آموز غیر فرهنگی که در محدوده جغرافیایی اینگونه مدارس سکونت داشته باشند و متقاضی ثبت‌نام شده باشند ولی به دلیل اینکه غیر فرهنگی هستند از ثبت‌نام آنها خودداری شده باشد در سامانه شکایات ثبت نشده است. لذا صرف ادعا به صورت کلی هیچگونه وجاهت قانونی ندارد و سازمان بازرسی نیز می‌بایست جهت اثبات ادعای خود مصداق یا مصادیق مشخص ارائه نماید تا با متخلفان وفق قوانین و مقررات برخورد شود.

ثانیاً ـ همانطوری که در شکایت سازمان بازرسی نیز آمده است مطابق ماده 11 آیین‌نامه توسعه مشارکتهای مردمی به شیوه هیأت امنایی در مدارس (موضوع مصوبه هفتصد و هشتادمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ 1388/2/1) و تبصره ذیل آن و بند (4) دستورالعمل اجرایی آن، مدارس هیأت امنایی با توجه به ظرفیت خود موظف به ثبت‌نام از دانش‌آموزان واجد شرایط با اولویت محدوده جغرافیایی می‌باشند و برگزاری آزمون ورودی و تعیین شرط معدل برای گزینش و ثبت‌نام دانش‌آموزان غیر محلی در مدارس مشمول این آیین‌نامه مجاز می‌باشد و ادعای سازمان بازرسی مبنی بر اینکه اختصاص سهمیه 60 الی 70 درصد برای پذیرش و ثبت‌نام فرزندان فرهنگیان در چهارچوب اختیارات و وظایف شورای آموزش و پرورش نبوده و مغایر با قانون می‌باشد وجاهت قانونی ندارد. زیرا همانطوریکه ذکر شد در بند 4 دستورالعمل اجرایی ماده 11 آیین‌نامه مذکور آمده است: «چنانچه پس از ثبت‌نام دانش‌آموزان متقاضی واقع در محدوده جغرافیایی مدرسه و یا تعیین محدوده جدید، ظرفیت مدرسه تکمیل نشود هیأت امنا می‌تواند با اطلاع و هماهنگی اداره آموزش و پرورش نسبت به تعیین شرط معدل و یا برگزاری آزمون ورودی برای گزینش و ثبت‌نام دانش‌آموزان غیر محلی تا تکمیل ظرفیت اقدام نماید.» بنابراین با توجه به اینکه مدارس علامه حلی (فرهنگیان) به صورت هیأت امنایی اداره می‌شوند می‌توانند پس از ثبت‌نام دانش‌آموزان واجد شرایط در محدوده جغرافیایی و به پیشنهاد هیأت امنا و با تصویب شورای آموزش و پرورش شهرستان برای تکمیل ظرفیت خالی خود در ثبت‌نام دانش‌آموزان سهمیه اختصاص دهند (به استناد قسمت اخیر بند (15) بخشنامه شماره 165184 ـ 1398/9/9 وزیر آموزش و پروش که می‌گوید: «ثبت‌نام از فرزندان همکاران فرهنگی مطابق با مفاد دستورالعمل شماره 10056 ـ 1392/1/27 انجام شود.» کما اینکه در سایر مدارس دیگر که به صورت هیأت امنایی اداره می‌شوند (مانند مدارس شاهد) نیز در صورتیکه پس از ثبت‌نام دانش‌آموزان فرزند ایثارگر چنانچه ظرفیت خالی جهت ثبت‌نام وجود داشته باشد از سایر دانش‌آموزان غیر شاهد نیز با رعایت شرایط (امتیاز معدل و امتیاز ایثارگری و امتیاز زوجین فرهنگی و یا کارمند نیروهای مسلح و...) ثبت‌نام می‌شود و اعمال اینگونه امتیازات سبب نقض قوانین و مقررات نمی‌شود. زیرا اینگونه مدارس، مدارس عادی دولتی نیستند و همانطوریکه قانون و مقررات اجازه داده است می‌توانند برای پذیرش و ثبت‌نام دانش‌آموز در ظرفیت خالی خود امتیازاتی قائل شوند. بنابراین برخلاف ادعای سازمان بازرسی کل کشور قسمت‌های 2 و 3 از بند 3 مصوبات مورخ 1394/4/14 و بند (5) از مصوبات مورخ 1395/6/16 و همچنین بند 10 از مصوبات مورخ 1397/4/19 شورای آموزش و پرورش شهرستان بیرجند به هیچ عنوان خارج از اختیارات و وظایف آن شورا نبوده و ناقض قوانین و مقررات نمی‌باشد.»

 در اجرای ماده 84 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 پرونده به هیأت تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی دیوان عدالت اداری ارجاع می‌شود و هیأت مذکور به موجب دادنامه شماره 1271 ـ 1399/9/25، بند 5 از مصوبه مورخ 1395/6/16 و بند 10 از مصوبه 1397/4/19 شورای آموزش و پرورش شهرستان بیرجند را قابل ابطال تشخیص نداد و رأی به رد شکایت صادر کرد. رأی مذکور به علت عدم اعتراض از سوی رئیس دیوان عدالت اداری و یا ده نفر از قضات دیوان عدالت اداری قطعیت یافت.

«رسیدگی به قسمت‌های 2 و 3 از بند 3 مصوبه مورخ 1394/4/14 شورای آموزش و پرورش شهرستان بیرجند در دستور کار هیأت عمومی قرار گرفت.»

هیأت عمومی دیـوان عدالت اداری در تاریخ 1399/10/30 با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.

رأی هیأت عمومی

نظر به اینکه در قسمت اخیر جزء‌های 2 و 3 بند 3 مصوبه مورخ 1394/4/14 شورای آموزش و پرورش شهرستان بیرجند متضمن اعطای امتیاز برای فرزندان فرهنگیان در مدارس هیأت امنایی می‌باشد که مغایر با ماده 11 آیین‌نامه توسعه مشارکت‌های مردمی است با این توضیح که در این ماده اولویت تعریف شده برای ثبت‌نام دانش‌آموزان واجد شرایط، سکونت در محدوده جغرافیایی می‌باشد و قید «واجد شرایط» مذکور در ماده 11 ناظر به شرایط علمی می‌باشد و نمی‌تواند داشتن والدین فرهنگی را در بر گیرد، بر این اساس قسمت‌های مربوط به لحاظ اعمال تبعیض ناروا و خروج از حدود اختیارات به استناد بند 9 اصل سوم قانون اساسی و ماده 11 توسعه مشارکت‌های مردمی مصوب سال 1388/2/1 شورای عالی آموزش و پرورش مغایر قانون است و مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال می‌شود.

رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ـ محمدکاظم بهرامی